Harf Devrimi

Harf
Devrimi, Türkiye'de 1 Kasım 1928 tarihinde 1353 sayılı "Yeni Türk
harflerinin kabul ve tatbiki hakkında Kanun"un kabul edilmesi ve yeni
alfabenin yerleştirilmesi sürecine genel olarak verilen isimdir. Bu
yasayla o güne kadar kullanılan Arap Alfabesi'nin yerine, Latin
Alfabesi'nin Türkçe'ye uyarlanmış bir biçimi kabul edildi.

Yeni bir alfabenin gerekliliği aslında 19. yüzyılın ikinci
yarısından beri tartışılmaktaydı. Arap alfabesinin değiştirilmesi
yönelik ilk öneri, 1851 yılında Ahmet Cevdet tarafından getirilmişti.
Daha sonra, 1863 yılında Feth-Ali Ahundzade ünlü sesleri temsil eden
harflerin alfabeye alınmasını önerdi. Meşrutiyet dönemi aydınları da
Arapça harflerin, en azından baskıda ayrı ayrı basılması konusunda
hemfikirdiler. Enver Paşa bu yönde Huruf-u Munfasıla adıyla bilinen bir
sistem geliştirmişti.

Enver Paşa'nın sistemi yaygınlaştırılmaya çalışılırken, bir yandan
da kimi aydınlar Latin alfabesinin Türkçe'ye uyarlanmasını
tartışıyorlardı. Aslında bu görüş yine Ahundzade kaynaklıydı. 1863'teki
önerisi Osmanlı makamlarınca reddedildikten sonra, Feth-Ali Ahundzade
bu kez de bu görüşü ortaya atmıştı. Ayrıca Kiril alfabesi kökenli bir
de alfabe hazırlamıştı.

Şemseddin Sami ve kardeşi Abdül Bey yine Arap alfabesi kullanan ama
anadili Arnavutça olanlar için Latin ve Yunan harflerinden oluşan bir
alfabe geliştirmişlerdi. Hüseyin Cahit de bu girişimi destekledi ve
Türklerin de aynısını uygulamalarını önerdi. Bu konuda fetva
çıkarılmasını isteyen Arnavutlara'ysa yanıt olarak Kuran'ın ayrı ayrı
yazılan Arap harfleriyle basılması gibi, Müslüman okullarında Latin
harflerinin öğretilmesinin de Şeriat'a aykırı olacağı söylendi.

1914 yılında Kılıçzade Hakkı'nın yayınladığı Hürriyet-i Fikriye,
Serbest Fikir ve Uhuvvet-i Fikriye adlarıyla bilinen dergide çıkan beş
imzasız makale Latin harflerinin yavaş yavaş kullanılmalarını öneriyor
ve bu değişikliğin kaçınılmaz olduğunu ileri sürüyordu. Ancak dergi bu
makaleler nedeniyle Talat Paşa tarafından yasaklandı.

28 Mayıs 1928'de TBMM, 1 Haziran'dan itibaren resmi daire ve
kuruluşlarda uluslararası rakamların kullanılmasına yönelik bir yasa
çıkarttı. Yasaya önemli bir tepki gelmedi. Yaklaşık olarak bu yasayla
aynı zamanda da harf reformu için bir komisyon kuruldu.

Komisyonun tartıştığı konulardan biri Arapça'daki kaf ve kef
harflerinin yeni Türkçe alfabede k ve q harfleriyle karşılanması
önerisiydi. Ancak bu öneri ****** tarafından reddedildi ve q harfi
alfabeden çıkartıldı. Yeni alfabenin hayata geçirilmesi için 5 ile 15
senelik geçiş süreçleri öngören komisyonda bulunan Falih Rıfkı Atay'ın
aktardığına göre ****** "bu ya üç ayda olur, ya da hiç olmaz" diyerek
zaman kaybedilmemesini istedi. Alfabe tamamlandıktan sonra 9 Ağustos
1928'de ****** alfabeyi Cumhuriyet Halk Partisi'nin Gülhane'deki
galasına katılanlara tanıttı. 11 Ağustos'ta Cumhurbaşkanlığı
hizmetlileri ve milletvekillerine, 15 Ağustos'ta da üniversite öğretim
üyeleri ve edebiyatçılara yeni alfabe tanıtıldı. Ağustos ve Eylül
aylarında da ****** farklı illerde yeni alfabeyi halka tanıttı. Bu
sürecin sonunda komisyonun önerilerinde, kimi ekleri ana sözcüğe
birleştirme amaçlı kullanılan tirenin atılması ve şapka işaretinin
eklenmesi gibi kimi düzeltmeler yapıldı.

8-25 Ekim tarihleri arasında resmi görevlilerin hepsi yeni harfleri
kullanımla ilgili bir sınavdan geçirildi. 1 Kasım 1928'de de tüm resmi
daire ve kamu kuruluşlarında yeni alfabenin kullanılmasını zorunlu
kılan yasa kabul edildi. Yasaya göre yeni alfabe 1 Ocak 1929'dan
itibaren kullanılmaya başlanacak, belirli bazı kategorilerdeki yazılar
için 1 Haziran'a kadar ayrıcalık tanınacaktı. Halk tarafından yapılan
başvurularda da eski yazı bu tarihe kadar kabul edilecekti. Okul ve
ders kitaplarında da eski yazı tümüyle yasaklanıyordu.

» 3 HaRf oyuNu!..