****** Devrimleri

Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922)

Kurtuluş Savaşı'nın ilk yıllarında kurulan (23 Nisan 1920) Türkiye
Büyük Millet Meclisi, halktan kopuk Osmanlı yönetiminin yanında, halkın
içinden seçilen temsilcileriyle "halk iradesi"nin gerçek temsilcisi
olmuş, iyice eskimiş ve yıpranmış kişisel saltanatsa, TBMM'yi, yani
ulusun egemenliğini tanımamasının yanı sıra, Sevr Antlaşması'nı
imzalamış, düşmanla işbirliği yapıp, çıkarttığı ayaklanmalarla Ulusal
Kurtuluş Savaşı'nı engellemeye çalışmıştı. 23 Nisan 1920'den başlayarak
ulusal egemenliğe dayalı devletin kurulmasıyla kişisel saltanata
kalkmış gözüyle bakan Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri'nin Lozan Barış
Konferansı'na Ankara Hükümetinin yanı sıra Osmanlı Hükümeti
temsilcileri de çağırmaları üstüne, 1 Kasım 1922'de TBMM'de yaptığı
konuşmada ulus akla aykıı olduğunu belirterek,saltanatın kaldırılmasını
istedi. Milletvekillerinin ateşli konuşmalarla ******'ü
desteklemelerinden sonra, saltanatın İstanbul'un işgal tarihinden (16
Mart 1920) başla-yarak kalkmış olduğu oybirliğiyle kabul edildi.
Saltanatın kaldırılmasıyla Padişahlık Sıfat kalkan Mehmet VI Vahdattin
de, 17 Kasım günü İngiliz Komutanlığına başvurarak, bir İngiliz
zırhlısıyla İstanbul'dan ayrıldı.

Cumhuriyetin ilanı (29 Ekim 1923)

Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Barış Anlaşması'nın ardından
TBMM'de en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği
sorunuydu. Kendisi bir hükümet olan TBMM'nin ayrı bir hükümeti ve bu
hükümet yönetecek bir başbakanı bulunmaması, meclis içinden bakanların
seçiminde adayların gerekli oyu sağlamakta güçlük çekmeleri, sürekli
sorunlara yol açmaktaydı. 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar) Bey
başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Partisi grubunun
yeni hükümet listesi üstünde anlaşmaya varmaması üstüne, ****** 28
Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun gerçek çözümüyle ilgili
düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece, devletin niteliğinin
cumhuriyet olduğunu saptayan bir yasa tasarısı hazırladı. Ertesi gün
TBMM, yapılan işin "çoktan doğmuş olan çocuğun adını koymak" olduğunun
milletvekillerine açıklanmasından sonra, saat 20.30'da Anayasa
değişikliğini kabul ederek cumhuriyeti ilan etti ve oybirliğiyle alınan
bu karardan sonra cumhurbaşkanı seçimine geçeek, gene oybirliğiyle Gazi
Mustafa Kemal Paşa'yı Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçti.

Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)

Saltanatın kaldırılmasından ve Mehmet VI Vahdettin'in İstanbul'dan
ayrılmasından sonra, TBMM'nin 18 Kasım 1922'de halife seçmiş olduğu
Abdülmecit Efendi, eski rejim yanlılarının tek umudu haline gelmiş,
bundan güç alan Abdülmecit Efendi de, yeniden törenler düzenlemeye,
demeçler vermeye bazı İslâm ülkelerinin kendisine bağlılık bildirmeleri
üstüne, İslâm dünyasının önderi tavrı takınmaya başlamıştı. Bu durumun
yeni kurulmuş cumhuriyet yönetimi için tehlikeli olabileceğini kavrayan
******, İzmir'deki ordu tatbikatları sırasında ordu komutanlarına
hilafetin kaldırılması konusunda düşüncesini açıklayıp, yasanın meclis
gündemine getirilmesini kararlaştırdı. 1 Mart 1924'teki bütçe
görüşmelerinde halifeye ve Osmanlı hanedanına verilecek ödenek
konusunun gündeme getirilmesinden sonra, 3 Mart 1924't kabul edilen
yasayla, halifelik kaldırılıp, ilerde saltanat ve halifelik iddiasında
bulunmamaları için Osmanlı hanedanı üyelerinin de yurt dışına
çıkarılmaları kabul edildi.

Şeriye ve Evkaf Vekâleti'nin kaldırılması (3 Mart 1924)

Şeriat hükümlerine dayalı Osmanlı hukuk düzeninin yeni Türk toplumuna
uyarlanamayacağının anlaşılması sonucunda, TBMM'nin hilafetin
kaldırıldığı gün Şeriye ve Evkaf Vekâletini'ni de kaldırmasıyla (3 Mart
1924), Türk hukuk sisteminde yeni düzenlemeler yapılması gereği de
açıkça ortaya konmuş oldu. 20 Nisan 1924 tarihli ikinci Anayasa'yla
birlikte, hukuka ilişkin bir dizi yasa yürürlüğe girdi.

Eğitim ve öğretim devrimi (3 Mart 1924)

Osmanlı toplumundaki medreseler ile iptidai, rüştiye, idadî türünde
okulların toplumun gereksinme duyduğu elemanları yetiştirme açısından
özellikle sayı bakımından yetersiz kaldığını gözleyen, eğitimin önemini
yaptığı konuşmalarda sık sık vurgulayan ******'ün yol göstericiliği
altında TBMM, eğitim ve öğretim işlerini Milli Eğitim Bakanlığı'na
verip, 3 Mart 1924'te çıkardığı Öğretimin Birleştirilmesi yasasıyla,
mahalle mektepleri ve medreseleri kaldırdı. Anadolu'nun çeşitli
kentlerinde meslek okulları, teknik okullar, öğretmen okulları,
ortaokul ve liseler açılırken, çıkarılan Üniversiteler Kanunu'yla
Darülfünun kaldırılıp, yerine İstanbul Üniversitesi kuruldu.

Şapka ve kıyafet devrimi (25 Kasım 1925)

Ülke halkını her alanda çağdaş ve uygar düzeye çıkarabilmek için
değişiklikler tasarlarken, dış görünüşüyle de bunu vurgulaması
gerektiğine inanan Mustafa Kemal'in, 25 Ağustos 1925'te Kastamonu'ya
yaptığı bir gezide başına şapka giyip, "Buna şapka derler" diye halkı
şapka giymeye özendirmesinden sonra, 25 Kasım 1925'te Şapka Giyilmesi
Hakkındaki Kanun çıkarılıp, dinsel giysilerle sokakta gezilmesi
yasaklandı.

Tarikatların kaldırılması, tekke ve zaviyelerin kapatılması (30 Kasım 1925)

Başlangıçta yalnızca din konularıyla ilgilenen, farklı düşünce
sistemleri geliştirerek taraftarlarını çoğaltmaya çalışan tarikatlar,
zaman içinde siyasal olaylarda etkili rol oynamaya, çıkarılan tehlikeye
düştükçe halkı ayakandırmaya koyulmuşlardı. Bu etkinliklerini
cumhuriyetin ilanından sonra da sürdürmeye kalkışmaları ve Menemen
Olayı, Şeyh Sait Ayaklanması gibi şeriattan yana ayaklanmalara yol
açmaları üstüne "Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler
memleketi olamaz. Türkiye Cumhuriyeti her alanda doğru yolu gösterecek,
uyaracak güçtedir. Biz uygarlığın bilim ve fenninden güç alıyoruz ve
ona göre yürüyoruz. Başka bir şey tanımayız" diyen ******'ün sözleri
ışığında harekete geçilerek, 30 Kasım 1925'te çıkarılan yasayla
tekkeler ve zaviyeler kapatıldı.

Medeni Kanun'un kabulü (17 Şubat 1926)

Osmanlı İmparatorluğu döneminde hukuk işleri din kurallarına göre
yönetilmekte olduğundan, çağdaş toplumlar düzeyine erişmek isteyen Türk
toplumunun temel gereksinmelerinin, söz konusu hukuk yapısıyla
karşılanamayacağı anlaşılmıştı. Tanzimat Dönemi'nde hazırlanan Mecelle,
bazı yenilikler getirmekle birlikte, kişilerin hak ve borçları, aile
kurumu, işleyişi ve sona ermesi, mülkiyet ilişkileri, miras sorunları,
kiralama, satın alma, ödünç verme, vb. ilişkiler açısından, gerçek bir
Medeni Kanun sayılamazdı. Bu nedenle İsviçre Medeni Kanunu örmek
alınarak hazırlanan Medeni Kanun, 17 Şubat 1926'da TBMM'de kabul
edilerek, yürürlüğe kondu. Bunu, öbür temel yasalar ile, ceza hukuku
alanındaki boşlukları gideren Ceza Kanunu'nun kabul edilip (1 Mart
1926) yürürlüğe konması izledi.

Laikliğin kabulü (1928-1937)

Saltanatın kaldırılması, hilafetin kaldırılması, Şeriye ve Evkaf
Vekâleti'nin kaldırılarak Şeriye ve Evkaf Vekâleti'nin kaldırılarak
yalnızca din işleriyle uğraşacak Diyanet İşleri Başkanlığı'nın
kurulması, tarikat ve zaviyelerin kapatılması aşamalarından geçen
laikliğin tam anlamıyla yasal tabana oturtulması için, 1924
Anayasası'nda yeralan "Türkiye devletinin dini İslâm'dır" deyimini
tartışmaya koyulan TBMM, 10 Nisan 1928'de Anayasa'nın ikinci maddesini
değiştirip, 16. ve 38. maddeler gereğince milletvekilleri ile
cumhurbaşkanının ant içerken söylemek zorunda oldukları "vallahi"
sözcüğünü maddelerden çıkardı. Ayrıca, 26. maddededi "ahkâmı şeriyenin
tenfizi" (şeriat hükümlerinin yürütülmesi) sözcükleri de Anayasa'dan
çıkarıldı. İnananların ibadetlerini kendi dilleriyle yapmalarını doğal
bir hak olarak gören Mustafa Kemal'in, aydın din adamlarıyla yaptığı
görüşmelerden sonra, 3 Şubat 1928'de hutbelerin Türkçe okunmasının
kabul edilmesini, dualar ve ezanın Türkçeye çevrilmesi alışmaları
izledi. 5 Şubat 1937'de Anayasa'nın ikinci maddesinde laiklik ilkesine
yer verilmesi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin laik bir devlet olduğunun
yazılmasıyla, laiklik devrimi tamamlanmış oldu.

Harf ya da yazı devrimi (1 Kasım 1928)

Öğrenilmesi son derece güç olan Arap abecesinin okuryazar sayısının
artmasını engellediğini, ayrıca Türkçe sesleri dile getirmede güçsüz
kaldığını anlayan ******'ün, 1926'dan başlayarak yaptırdığı
araştırmalar sonucunda, Türkçe'nin yapısına en uygun abece olduğuna
karar verilen Latin abecesi alınıp, yeniden düzenlenerek, 1 Kasım
1928'de çıkarılan Türk Harfleri Hakkında Kanun'la yürürlüğe kondu ve
******'ün kendisinin de katıldığı yaygınlaştırma çalışmaları
sonucunda, kısa süre içinde benimsendi.

Tarih anlayışında gerçeğe dönüş (12 Nisan 1931)

Osmanlı döneminde tarihçilerin aşağı yukarı yalnızca yaşadıkları
dönemin olaylarını yazıya geçirmekle yükümlü olmalarından ötürü,
Türklerin eski tarihlerine ilişkin çalışmalar yok denecek kadar azdı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin "önceki bütün Türk devletleriyle tarihsel bağı"
olduğu, "dünya uygarlığının oluşma ve gelişmesinde Türk uygarlığının
önemli payı bulunduğu" görüşünden yola çıkan ******'ün öncülüğünde
yapılan çalışmalar, 12 Nisan 1931'de, sonradan Türk Tarih Kurumu adını
alan Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti'nin kurulmasıyla sonuçlandı.

Takvim, saat ve ölçülerde değişiklik (1925 ve 1931)

Cumhuriyet döneminden önce Batı uluslarından ayrı takvim, saat, sayı ve
ölçülerin kullanılması, hafta tatillerinin cuma günü olması, takvimin
başlangıcı olarak Hazreti Muhammet'in Mekke'den Medine'ye göç ettiği
tarih olan 622 yılının alınması (hicri takvim), sayı olarak eski
sayıları, ölçü olarak da okka, dirhem, arşın, endaze, vb. ölçülerin
kullanılması, Türk toplumu ile Batı toplumları arasındaki ilişkilerde
büyük karışıklık ve güçlüklere yol açmaktaydı. 26 Aralık 1925'te miladi
takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine Batı'da kullanılan
alafranga saatin kabul edilmesiyle, 23 Mart 1931'de çıkarılan yasayla
da gram, kilogram, ton, metre, kilometre

Dil devrimi (12 Temmuz 1932)

Osmanlılar döneminde aydınların büyük ölçüde farsça ve arapça sözcük ve
dilbilgisi kuralı içeren Osmanlıca'yı kullanmalarından ötürü, aydınlar
ile halkın dil bakımından birbirlerinden kopmuş olmaları,
cumhuriyetöncesindeki dönemde de bazı aydınları rahatsız etmiş,
Selanik'te çıkarılan (1911) Genç Kalemler dergisinde "Yeni Dil"
hareketi başlatılmış, ama dilde yabancı sözlüklerden yeterli bir arınma
sağlanamamıştı. Türkçe'nin özleştirilerek yeni Türk abecesiyle dünyanın
en zengin dillerinden biri haline getirilmesini amaç alan ******, 12
Temmuz 1932'de, sonradan Türk Dil Kurumu adını alan Türk Dili Tetkik
Cemiyeti'ni kurdurarak, Türkçe'nin gerçek bir bilim, edebiyat ve sanat
diline dönüşmesi çalışmalarını hızlandırdı

Kadın haklarının tanınması (1930-1933 ve 1934)

Osmanlı toplumunda hemen hiçbir toplumsal ve siyasal hakkı bulunmaya
kadınlara Medeni Kanun'la bazı haklar tanınmış olmakla birlikte,
siyasal haklar açısından bir değişiklik yapılmamıştı. ******'ün
girişimiyle kadınların iktisadi ve siyasal yaşama katılmaları yönünde
bir dizi değişiklik yapılarak, 1930'da belediye seçimlerinde seçme,
1933'te çıkarılan Köy Kanunu'yla muhtar seçme ve köy heyetine seçilme,
5 Aralık 1934'te Anayasa'da yapılan bir değişiklikle de milletvekili
seçme ve seçilme haklarının tanınmasıyla, Türk kadını o yıllarda Avrupa
devletlerinin çoğundaki kadınlardan daha ileri haklar elde etti ve çok
geçmeden toplumda erkeklerin çalıştığı her alanda yerini aldı.

Soyadı yasasının kabulü (21 Haziran 1934)

Soyadı bulunmamasının günlük yaşamda yarattığı güçlük ve
karışıklıkların önüne geçmek amacıyla 21 Haziran 1934'te çıkarılan
yasayla, her Türk kendine uygun bir soyadı almakla yükümlü kılındı. 24
Kasım 1934'te çıkarılan bir yasayla da TBMM Mustafa Kemal'e ******
soyadını verdi. Aynı yıl çıkarılan bir başka yasayla ayrıcalıkları
belirten eski unvanların yasaklanmasıyla, yasalar önünde eşitlik
ilkesinin gerçekleştirilmesinde önemli bir adım atılmış oldu.